Heel trots! Het kalkzandsteen element bestaat dit jaar 50 jaar
In november dit jaar, is het 50 jaar geleden dat het kalkzandsteenelement werd geïntroduceerd. Nu vijftig jaar later, kunnen we nog steeds spreken van een zeer succesvol bouwsysteem. Het systeem wordt ruim in de helft van de nieuwbouwwoningen toegepast. Dat succes is o.a. te verklaren aan de hand van de concurrerende bouwkosten t.o.v. andere bouwmethodes en de hoge bouwsnelheid. Daar komt anno 2022, ten tijde van verduurzaming, nog extra bij dat de Milieu Kosten Indicator (MKI) van kalkzandsteen behoort tot de meest gunstige in zijn toepassing én kalkzandsteen is bovendien 100% (blijvend)circulair.
In hoofdlijnen: de ontwikkeling van metsel- naar elementensysteem
De Nederlandse kalkzandsteenindustrie is na de Tweede Wereldoorlog intensief gaan samenwerken. Daardoor is er veel slagkracht en budget ontstaan voor gezamenlijke productontwikkeling en innovatie. Deze samenwerking, overigens mede gestimuleerd door de overheid, had als doel om te helpen bij de grote woningbouwopgave van net na de Tweede Wereldoorlog. Veel woningen waren door oorlogsgeweld verwoest en ook de industrie had flinke klappen gekregen.
De wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog
Oorspronkelijk werden er vanaf circa 1900 alleen maar kalkzandsteenmetselstenen geproduceerd, maar na de Tweede Wereldoorlog kwam daar verandering in. Vanwege de hang naar mechanisatie en kortere bouwtijden werden eind jaren vijftig metselblokken van kalkzandsteen ontwikkeld. Begin jaren zestig werd ook intensief meegedacht over de verwerking van nieuwe producten. Naast de snelheid van verwerking, stond ook de verbetering van de arbeidsomstandigheden voor de metselaar hoog in het vaandel. Er werden daarom diverse hulpmiddelen ontwikkeld om mechanisch te kunnen opperen én grotere producten te kunnen verwerken. Voorbeelden daarvan zijn de losinstallatie op de vrachtwagen, de kantelgrijper, de steltafel én de Wary-bok oftewel lijmkraan. Deze mechanische hulpmiddelen gaven een duidelijke impuls aan de industrialisatie van kalkzandsteenconstructies op de bouwplaats.
De uitvinding van de ankerloze spouwmuur
In de zestiger jaren, de tijd van de metselblokken, ontstond er contact met de geluidsdeskundige dhr. ing. M.C. Louws van de gemeente Middelburg. Dhr. Louws wordt gezien als de uitvinder van de ankerloze (dragende) spouwmuur tussen woningen. De spouwmuur heeft de geluidsoverlast in de woningbouw enorm gereduceerd. Het Centraal Verkoopkantoor Kalkzandsteen (CVK) zag toekomst in deze oplossing en heeft de experimenten van dhr. Louws gesponsord. De uiteindelijke en tot op de dag van vandaag succesvolle ontwikkeling van de ankerloze spouwmuur is volledig door CVK Kalkzandsteen uitgevoerd en in 1971 breed gelanceerd in de woningbouw in Nederland. In de tijd van de metselblokken bestond de ankerloze spouwmuur uit twee wanden van 150mm dikke C-34 geribde blokken. Deze uitvinding leverde een enorme toename van het gebruik van kalkzandsteen op, wat ook werd gestimuleerd door de veel lagere investeringen in materieel dan bij bijvoorbeeld gietbouw.
De bouwsnelheid verhogen door systeembouw
In de jaren zestig werden ook de eerste grootschalige projecten in systeembouw gerealiseerd. Daardoor ontstond er bij de kalkzandsteenindustrie behoefte om grotere producten te ontwikkelen. In de jaren zeventig lag het aantal te bouwen nieuwbouwwoningen ruim boven de 100.000 woningen per jaar. Hierdoor was er voldoende schaalgrootte en waren er voldoende kansen om óók een kalkzandsteen bouwsysteem te introduceren. Dat nieuwe grote kalkzandsteenproduct kreeg de naam “het element” en werd in november 1972 op de Jaarbeurs geïntroduceerd. De werkende afmetingen 900 lang bij 600 hoog waren afkomstig uit de modulaire 3M maatvoering,
Systeembouwers hadden in deze periode het voordeel dat de wandafwerking veel voordeliger was dan de dikke stuclaag op de geribde kalkzandsteenblokken. Dat was mede de reden om te gaan experimenteren met grote en gladde kalkzandsteenproducten. Die konden alleen niet op de traditionele manier worden verbonden met metselmortel. Er werd daarom een vloeibare mineralogische lijmmortel ontwikkeld met een zéér grote hechtkracht. Op deze manier ontstonden hele vlakke wanden, waardoor ruimte ontstond om de dunpleisters te ontwikkelen. De nieuwe manier van werken werd in plaats van metselen, “lijmen” genoemd. De verwerking op de bouwplaats ging vanaf die tijd met behulp van de Warry-bok of lijmkraan. Tegenwoordig wordt de elementenstelmachine nog vaak zo genoemd.
Niet alleen sneller, maar ook slanker bouwen
Doordat verlijmde kalkzandsteen veel sterker is dan traditioneel vermetselde kalkzandsteen ontstond ook de mogelijkheid om slanker te bouwen. De ankerloze spouwmuur kon daardoor worden uitgevoerd in twee wanden van 120mm dik. Dat was een nieuwe maat in de bouw, waarmee de totale bouwmuurdikte van 360mm terugging naar 300mm. Deze slanke manier van bouwen zorgde voor een besparing op grondstoffen (zand en kalk).
Complete bouwpakketten voorkomen zaagafval op de bouwplaats
Het elementensysteem bleek een groot succes. Dit succes zorgde ervoor dat er door de fabrieken geïnvesteerd kon worden in zaagmachines om naast de rechthoekige passtukken ook schuine passtukken te kunnen maken. Daardoor kon de aannemer voortaan een compleet bouwpakket bestellen. De verwerkers op de bouwplaats hadden een wanduitslag ter beschikking welke als voorbeeld diende en liet zien hoe de wand vervolgens opgebouwd moest worden. De eerste versies bestonden uit handmatig getekende tekeningen. In de loop der tijd is dat doorontwikkeld tot de huidige digitale versie, welke ook zorgt voor de benodigde data waarmee de volautomatische zaagrobots worden gevoed.
Aanvankelijk waren de elementen rondom glad, zonder profilering. Om nóg vlakkere wanden te maken bleven de verschillende fabrieken experimenteren met hulpmiddelen of profileringen. Uiteindelijk heeft dat geresulteerd in het huidige centreerelement, met een veer op de ene stootvoeg en een groef op de andere.
Duurzaamheid nu steeds belangrijker
In november dit jaar, is het 50 jaar geleden dat het kalkzandsteenelement werd geïntroduceerd. Nu vijftig jaar later, kunnen we nog steeds spreken van een zeer succesvol bouwsysteem. Het systeem wordt ruim in de helft van de nieuwbouwwoningen toegepast. Dat succes is o.a. te verklaren aan de hand van de concurrerende bouwkosten t.o.v. andere bouwmethodes en de hoge bouwsnelheid. Daar komt anno 2022, ten tijde van verduurzaming, nog extra bij dat de Milieu Kosten Indicator (MKI) van kalkzandsteen behoort tot de meest gunstige in zijn toepassing én kalkzandsteen is bovendien 100% (blijvend)circulair.
Oude tijden herleven, want ook nu staan we weer voor de uitdaging om jaarlijks 100.000 nieuwe woningen en appartementen te realiseren. In deze grote bouwopgave heeft kalkzandsteen, als vanouds, een belangrijke rol te vervullen die de industrie graag oppakt.